تومور استخوان چیست؟
تومورهای سیستم اسکلتی یا تومورهای استخوانی، ساختارهایی هستند که در نتیجهی رشد غیرطبیعی و کنترلنشدهی سلولها در بافت استخوانی ایجاد میشوند و بافت طبیعی استخوان را ضعیفتر و شکنندهتر میکنند. تومورها میتوانند در هر استخوانی در بدن انسان و در هر قسمتی از استخوان ایجاد شوند.
اصطلاح “تومور استخوان” تعریفی گسترده است و شامل بسیاری از بیماریها میشود که روند و درمان آنها با یکدیگر بسیار متفاوت است. مناطقی که منشأ آنها از استخوانها و مفاصل است، تمایل به رشد موضعی دارند و در همان محل باعث تخریب میشوند، “تومورهای خوشخیم” نامیده میشوند. در مقابل، تومورهایی که علاوه بر رشد موضعی، تهدیدکنندهی زندگی هستند و تمایل به گسترش به نقاط دورتر بدن را دارند، “تومورهای بدخیم (سرطان استخوان/سارکوم استخوان)” نامیده میشوند. تومورهایی که از سایر اندامهای بدن (اعضای داخلی، عناصر خونی، پوست و غیره) به استخوانها و مفاصل سرایت میکنند، «تومورهای متاستاتیک» نامیده میشوند. علاوه بر اینها، اختلالات استخوانی دیگری نیز وجود دارد که در واقع تومور نیستند، اما باعث تخریبِ مشابه تومور در استخوانها و مفاصل میشوند.
تومورهای خوشخیم سرطانی نیستند. درمان بر اساس نوع تومور تعیین میشود و معمولاً پیگیری و بررسی دورهای توصیه میشود.
تومورهای بدخیم سرطانی هستند. سرطانهای استخوان به دو دسته سرطانهای اولیه و ثانویه تقسیم میشوند. سرطانهای اولیهی استخوان، انواعی از سرطان هستند که از خود استخوان منشأ میگیرند. سرطان استخوان ثانویه (که بیماری متاستاتیک استخوان نیز نامیده میشود) در جای دیگری از بدن شروع میشود و سپس متاستاز میدهد یا به استخوان گسترش مییابد. شیمیدرمانی، پرتودرمانی یا هر دو ممکن است برای درمان تومورهای بدخیم (سرطان استخوان) توصیه شود. برخی از سرطانهای استخوان نیز ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند.
علائم تومور استخوان چیست؟
یکی از علائم رایج تومور استخوان، دردی است که با فعالیت افزایش مییابد و ممکن است در شب بدتر شود. این درد در محل تومور احساس میشود و اغلب به صورت مبهم و آزاردهنده توصیف میشود. درد ناشی از تومورهای استخوانی گاهی ممکن است با آرتروز یا دردهای رشد اشتباه گرفته شود.
سرطان استخوان ممکن است علاوه بر درد، با یک تودهی قابل لمس روی استخوان، تب (۳۸ درجهی سانتیگراد یا بالاتر)، تعریق بیش از حد (به ویژه در شب) و کاهش وزن بیدلیل نیز همراه باشد.
تومورهای خوشخیم در برخی افراد هیچ علامتی ایجاد نمیکنند. خوشبختانه، این تومورها ممکن است در نتیجهی آزمایشهای پزشکی انجامشده به دلیل دیگری شناسایی شوند. گاهی اوقات، یک آسیب جزئی میتواند استخوانی را که توسط یک تومور استخوانیِ تشخیصدادهنشده ضعیف شده است، بشکند. این شکستگی، شکستگی پاتولوژیک نامیده میشود و از این طریق ممکن است تومور برای اولین بار تشخیص داده شود.
شکستگیها، عفونتها و سایر شرایط میتوانند مشابه تومور باشند. ممکن است آزمایشهای مختلفی برای تشخیص تومور استخوان تجویز شود.
انواع تومورهای بدخیم استخوان چیست؟
تومورهایی که از بافت استخوانی منشأ میگیرند و تمایل به رشد موضعی و گسترش به نقاط دوردست بدن دارند، سرطان استخوان نامیده میشوند. اگر سرطان استخوان واقعاً از خود استخوان شروع شود، به عنوان سرطان استخوان اولیه طبقهبندی میشود و اگر به دلیل متاستاز از بافت سرطانی دیگری در بدن رخ دهد، به عنوان سرطان استخوان ثانویه طبقهبندی میشود.
سرطان اولیهی استخوان کمتر از ۱ درصد از انواع سرطانها را تشکیل میدهد و اغلب در استخوانهای بلند پاها یا بازوها ایجاد میشود.
درمان تومورهای بدخیم شامل ترکیبی از شیمیدرمانی، پرتودرمانی و جراحی، بسته به نوع و مرحلهی سرطان است.
شایعترین انواع سرطانهای اولیهی استخوان عبارتند از: استئوسارکوم، سارکوم یوئینگ، کندروسارکوم و مولتیپل میلوما.
استئوسارکوم: استئوسارکوم شایعترین سرطان اولیهی استخوان است. بیشتر در جوانان و کودکان زیر ۲۰ سال دیده میشود. علت آن مشخص نیست. در برخی موارد، استئوسارکوم در خانوادهها دیده میشود. بیشتر تومورها در اطراف زانو در استخوان ران یا درشت نی ایجاد میشوند. همچنین میتوان آن را روی باسن و شانهها تشخیص داد.
سارکوم یوئینگ: سارکوم یوئینگ معمولاً در بیماران ۵ تا ۲۰ ساله رخ میدهد. شایعترین مکانهایی که درگیر میشوند، قسمت بالایی و پایینی پا، لگن، بالای بازو و دندهها هستند. سارکوم یوئینگ اغلب متاستاز میدهد.
کندروسارکوم: کندروسارکوم در افراد میانسال رخ میدهد. معمولاً در شانهها و لگن ایجاد میشود. بسته به محل و مرحلهی کندروسارکوم، در مورد نحوهی درمان تصمیمگیری میشود.
مولتیپل میلوما: مولتیپل میلوما یک سرطان مشتق از مغز استخوان است که اغلب به صورت یک یا چند ضایعهی استخوانی ظاهر میشود و بیشتر افراد مسن را درگیر میکند.
انواع تومورهای خوشخیم استخوان چیست؟
تومورهای خوشخیم بیشتر از تومورهای بدخیم هستند. تومورهای خوشخیم سرطانی نیستند، اما همچنان سلولهای غیرطبیعی هستند و ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. تومورهای خوشخیم میتوانند رشد کرده و بافت استخوانی سالم را فشرده کنند و در آینده باعث ایجاد مشکلاتی در ساختار استخوان شوند.
استئوکندروم: شایعترین نوع تومور خوشخیم استخوان، استئوکندرم است و در نوجوانان و جوانان ایجاد میشود. این تومورها از استخوان و غضروف ساخته شدهاند و در نزدیکی انتهای استخوانهای بلند که به طور فعال در حال رشد هستند، مانند استخوانهای بازو یا پا تشکیل میشوند. به طور خاص، این تومورها تمایل دارند انتهای تحتانی استخوان ران، انتهای بالایی استخوان ساق پا و انتهای بالایی استخوان بازو را تحت تأثیر قرار دهند. استئوکندروما به عنوان یک ناهنجاری رشد در نظر گرفته شده است. استئوکندروم میتواند به صورت یک تومور منفرد یا چند تومور ایجاد شود.
آنکندروم: انکوندروما کیستی است که در مغز استخوان تشخیص داده میشود. آنها از کودکی شروع میشوند و تا بزرگسالی ادامه مییابند. انکندروم در دستها و پاها، استخوانهای بلند بازو و ران رخ میدهد.
استئومای استئوئیدی: استئومای استخوانی یک تومور استخوانی است که معمولاً در استخوانهای بلند بدن مانند استخوان ران و ساق پا ایجاد میشود. استئومای استوئیدی میتواند باعث درد و ناراحتی شود. این تومور میتواند افراد در هر سنی را تحت تأثیر قرار دهد، اما در کودکان و بزرگسالان جوان شایعتر است.
کندروبلاستوما: کندروبلاستوما یک تومور خوشخیم نادر مفاصل استخوانهای بلند بدن است. اغلب، تومورها در انتهای استخوان ران، ساق پا یا استخوان بازو ایجاد میشوند. اگر کندروبلاستوما درمان نشود، میتواند استخوان اطراف را بزرگ کرده و از بین ببرد و حرکت مفصل مجاور را دردناک کند.
فیبرومای غیرمولد: این یک کیست استخوانی ساده است. معمولاً در ساق پا دیده میشود و بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده میشود. اغلب زمانی که بیمار به دلیل دیگری نیاز به عکسبرداری با اشعهی ایکس دارد، به طور اتفاقی کشف میشود. این تومورها سرطانی نمیشوند و به سایر قسمتهای بدن سرایت نمیکنند. در بیشتر موارد، هیچ درمانی لازم نیست. معمولاً زمانی که کودک به طور کامل رشد کرد، این بیماری به خودی خود از بین میرود.
تومورهای سلول غولپیکر: یک تومور استخوانی سلول غولپیکر در انتهای استخوانهای بلند بدن رشد میکند. آنها اغلب در نزدیکی مفصل زانو، در انتهای تحتانی
چگونه تومور استخوانی تشخیص داده میشود؟
پزشک به شرح حال بیمار گوش میدهد و برای اطلاع از سابقهٔ پزشکی او، سؤالاتی میپرسد. سپس معاینهٔ فیزیکی ناحیهای که بیمار از آن شکایت دارد را انجام میدهد. در این معاینه، تورم، درد، حساسیت و محدودیت حرکتی در آن ناحیه ارزیابی میشود و در صورت لزوم، آزمایشهای تکمیلی درخواست میگردد.
آزمایشهای معمول خون به تشخیص اینکه آیا علائم موجود ناشی از علل غیرسرطانی هستند یا خیر، کمک میکنند. آلکالین فسفاتاز (ALP) نشانگری برای فعالیت استخوان است. در بیمارانی که رشد استخوانی آنها کامل شده است، افزایش این آنزیم ممکن است نشاندهندهٔ ناهنجاری در ساختار استخوان باشد.
در صورت مشکوک بودن به سرطان استخوان، از روشهای تصویربرداری نیز استفاده میشود. تصویربرداری با اشعهٔ ایکس میتواند ساختار غیرطبیعی بافت استخوان را تشخیص دهد. برای بررسیهای دقیقتر، ممکن است اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) تجویز شود.
برای تشخیص قطعی اینکه آیا ساختار غیرطبیعی کشفشده در استخوان سرطانی است یا خیر، باید از آن نمونهبرداری (بیوپسی) انجام شود و توسط متخصص آسیبشناسی (پاتولوژیست) زیر میکروسکوپ بررسی شود. در این بررسی، ساختار سلولی نمونه و وجود سلولهای غیرطبیعی ارزیابی میشود. تشخیص سرطان بر اساس وجود سلولهای تغییریافته و نحوهٔ تغییر آنها تعیین میگردد.
مراحل تومور استخوان چیست؟
علاوه بر تشخیص سرطان استخوان، اولین اقدام پس از تشخیص، تعیین مرحلهٔ سرطان است. مرحلهبندی، اصطلاحی برای توصیف میزان گسترش سرطان در بدن است. اینکه آیا سرطان گسترش یافته و تا چه میزان، برای مرحلهبندی اهمیت دارد. مرحلهبندی به تعیین میزان وخامت سرطان و انتخاب بهترین روش درمانی کمک میکند.
مرحلهبندی فرایندی بسیار پیچیده است و با ارزیابی عوامل متعددی مانند میزان گسترش سرطان، درگیری غدد لنفاوی و متاستاز (گسترش سرطان به سایر نقاط بدن) انجام میشود. به طور کلی میتوان سه مرحله اصلی را در نظر گرفت:
مرحله I: در این مرحله، کانونهای سرطانی کمخطر در استخوان یافت میشوند. غدد لنفاوی درگیر نیستند و متاستاز وجود ندارد.
مرحله II: در این مرحله، کانونهای سرطانی پرخطر در استخوان وجود دارد.
مرحله III: در این مرحله، سرطان به سایر بافتها گسترش یافته است.
علل تومورهای استخوانی چیست؟
علل تومورهای استخوانی به طور کامل شناخته نشده است. استعداد ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض اشعه و آسیبهای استخوانی از عوامل مؤثر در بروز تومورهای استخوانی شناخته شدهاند.
نشان داده شده است که برخی از بیماریهای ژنتیکی نادر مانند سندرم لی-فرامنی (Li-Fraumeni) میتوانند باعث سرطان شوند. قرار گرفتن در معرض دوزهای بالای اشعه در افرادی که قبلاً پرتودرمانی دریافت کردهاند، میتواند باعث تغییرات سرطانی در سلولهای استخوانی شود. به طور خاص، بیماری پاژه استخوان، خطر ابتلا به سرطان استخوان را در افراد بین ۵۰ تا ۶۰ سال افزایش میدهد.
دلایل خاصی برای برخی از انواع سرطان استخوان مطرح شده است. به عنوان مثال، استئوسارکوم (نوعی سرطان استخوان) با پرتودرمانی (به ویژه پرتودرمانی با دوز بالا) و برخی داروهای ضد سرطان، به ویژه در کودکان، مرتبط است. با این حال، هیچ علت مستقیمی برای آن شناسایی نشده است. افرادی که در کودکی به نوع نادری از سرطان چشم به نام رتینوبلاستوما مبتلا بودهاند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به سرطان استخوان باشند، زیرا همان ژن معیوب ارثی میتواند مسئول هر دو بیماری باشد. همچنین مشخص شده است افرادی که شکستگیهای استخوانی ترمیمشده با ایمپلنتهای فلزی دارند، احتمال بیشتری دارد که بعدها به استئوسارکوم مبتلا شوند.
تومورهای استخوان چگونه درمان میشوند؟
درمان تومور خوشخیم:
در بیشتر تومورهای خوشخیم استخوان، تومور در فواصل زمانی مشخص بررسی میشود تا مشخص شود که آیا در حال رشد است یا خیر. در صورت دردناک بودن، ممکن است دارو تجویز شود. در صورت وجود ضعف در استخوان، برخی از تومورهای خوشخیم استخوان ممکن است نیاز به برداشتن با جراحی داشته باشند. در غیر این صورت، جراحی برای تومورهای خوشخیم استخوان توصیه نمیشود و پیگیری کافی است.
درمان تومور بدخیم:
در مواردی که سرطانهای بدخیم استخوان تشخیص داده میشوند، درمان باید توسط تیمی از پزشکان متخصص و مجرب در درمان سرطان در تخصصهای مختلف انجام شود.
هدف از درمان، ریشهکن کردن سرطان با حفظ حداکثر عملکرد ممکن در ناحیهای از بدن است که تحت تأثیر تومور قرار گرفته است. درمان به عوامل مختلفی از جمله مرحلهٔ سرطان بستگی دارد.
در برخی از سرطانهای استخوان، شیمیدرمانی یا پرتودرمانی یا هر دو میتوانند به صورت غیرتهاجمی استفاده شوند. در برخی بیماران، ممکن است بافت سرطانی نیاز به جراحی داشته باشد. در طی این جراحیها، میتوان اندامهایی مانند دستها یا پاها را به طور جزئی یا کامل برداشت یا از روشهای جراحی حفظ اندام استفاده کرد.
بهبودی پس از درمان تومور استخوان:
زمان بهبودی بسته به نوع تومور و نوع درمان مورد استفاده متفاوت است. پس از درمان، بیمار برای مدتی تحت نظر قرار میگیرد تا از ریشهکن شدن کامل تومور اطمینان حاصل شود. در این مدت، ممکن است در فواصل زمانی مشخص، درخواست انجام تصویربرداری با اشعهٔ ایکس، CT یا MRI شود.
مهم است که پیگیریهای منظم قطع نشود، زیرا همیشه احتمال عود وجود دارد و با پیگیری منظم میتوان این عودها را زود تشخیص داد و بلافاصله مداخله کرد. بازگشت تومورها میتواند مشکلات جدی ایجاد کند، بنابراین تشخیص زودهنگام بسیار مهم است.
